In het Westen zijn we vooral bekend met de confucianistische traditie van Yijing-gebruik. Eigenlijk moet ik niet ‘gebruik’ zeggen maar ‘filosofie’: de Yijing gebruiken deden de meeste confucianisten niet. Het boek werd voornamelijk gezien als een filosofische bron van wijsheid, om uit te citeren in passende situaties en epistels. Binnen het confucianisme werd de meeste aandacht gegeven aan de tekst van de Yijing, welke werd verklaard aan de hand van de opbouw van het hexagram. Ook in het Westen wordt er voorrang gegeven aan de tekst van de Yijing en de meeste gebruikers van het boek doen niet veel met het hexagram.
De keizerlijke versie van de Yijing
Pioniers als James Legge en Richard Wilhelm baseerden hun Yijing-vertaling en -toelichting op de keizerlijke Zhouyi Zhezhong《周易折中》 editie uit 1715 welke onderdeel vormt van de door keizer Kang Xi verordoneerde nieuwe edities van de klassieke confucianistische boeken, om zo de wildgroei aan commentaren op de klassieken in te dammen. De Zhouyi Zhezhong versie bevat toelichtingen van tweehonderzeventien geleerden vanaf de Han dynastie (206 v.Chr. – 220 n.Chr.) tot en met het begin van de Qing dynastie (1644 – 1912), doorgaans fragmentarisch verzameld onder het kopje 集說, ‘verzamelde toelichtingen’ bij elk stukje tekst uit de Yijing (Oordeel en lijnteksten.)
Cheng en Zhu: de Han Boerings van de Yi-studie in China
Twee toelichtingen werden echter zó waardevol geacht dat ze in zijn geheel werden opgenomen in de Zhouyi Zhezhong: De Yichuan Yizhuan 《伊川易傳 》 van Cheng Yi 程頤 (1033 – 1107) en de Zhouyi Benyi 《周易本義》 van Zhu Xi (1130-1200). Doordat deze twee boeken in zijn geheel werden opgenomen in de door Legge en Wilhelm gebruikte keizerlijke editie van de Yijing hebben ze de beeldvorming over het Boek der Veranderingen in het Westen flink bepaald. Het is dan ook een bijzonder toeval (als je daar bij de Yijing van kunt spreken) dat beide boeken dit jaar voor het eerst in het Engels zijn vertaald: de Yichuan Yizhuan door Michael Harrington (The Yi River Commentary On The Book Of Changes) en de Zhouyi Benyi door Joseph Adler (The Original Meaning Of The Yijing – Commentary on the Scripture of Change).
Paul-Louis-Félix Philastre (1837-1902)
Zijn deze – voor de studie van de Yijing – belangrijke boekwerken dan nooit eerder vertaald? Jazeker wel. De Zhouyi Benyi alsmede de Yichuan Yizhuan zijn beide opgenomen in Philastre’s Franse vertaling van de Yijing, gepubliceerd in respectievelijk 1885 (deel 1) en 1893 (deel 2). De versie van Philastre lijkt hiermee sterk op de keizerlijke Zhouyi Zhezhong. (Ik twijfel overigens of the Zhouyi Benyi volledig is opgenomen in Philastre’s vertaling – in zijn vertaling van de Zhouyi Benyi schrijft Adler (p. 19), “I am not aware of any complete Western-language translations of Zhu Xi’s commentary, the Zhouyi benyi.” Of hij hiermee bedoelt dat de Zhouyi Benyi niet volledig is opgenomen in Philastre’s werk, of dat Philastre’s vertaling hem gewoon is ontschoten, is mij niet duidelijk dus heb ik hem een mailtje gestuurd. Mochten daar Belangwekkende Ontwikkelingen uit voortkomen dan lees je dat in de volgende nieuwsbrief.)
Thomas Cleary
In 1988 publiceerde Thomas Cleary I Ching: The Tao Of Organization wat ook een vertaling zou moeten zijn van Cheng Yi’s Yichuan Yizhuan. Een snelle vergelijking met het Chinese origineel en Philastre’s werk leert dat hier nauwelijks sprake van is: net als veel van Cleary’s andere werken is de vertaling op veel punten belabberd, en erger nog, zijn complete stukken weggelaten. Cleary’s werk is daarom niet betrouwbaar voor de serieuze student van de Chinese commentaren.
Dat gezegd hebbende, elke vertaling valt wel iets op aan te merken. Adler heeft Harrington’s boek op niet malse wijze gerecenseerd en wie daar van wil smullen kan de recensie hier lezen.
Zet ze op je verlanglijstje
Goede vertalingen in het Engels waren eerder niet beschikbaar maar nu dus wel. Ik kan iedereen aanraden om deze boeken eens te bestuderen: je snapt dan bijvoorbeeld waarom Richard Wilhelm’s vertaling zo nadrukkelijk confucianistisch overkomt (en waar zijn vertaling op is gebaseerd.) Je moet wel een dikke portemonnee hebben want de boeken zijn op dit moment niet goedkoop. Maar even rondsnuffelen en niet direct bij bol.com bestellen kan je al gauw 20 Euro besparen (kijk bijvoorbeeld eens op Book Depository waar geen verzendkosten worden berekend.) Of begin een bedrijf en vraag recensie-exemplaren aan, zoals ik heb gedaan.
Ik woon in Parijs, en heb nederlands in Brussel geleerd, dus ik probeer : uw boekrecensie is zeer interessant. Ik heb beide vertalingen (Cheng yi/Harrington + Zhu Xi/Adler) op Kindle gekocht. De recensie van Harrington’s vertaling door Adler is, wel, onbarmhartig en misschien overdreven. Harrington’s vertaling heeft wel, als Adler het aantoont, kleine fouten. Maar zijn “glossary” and het einde van het book is zeer nuttig : hij gebruikt bijna altijd hetzelde engelse woord voor elk belangrijk chinees karakter bvb “substance”, “nature” “inclination”. Dus op filosfisch vlak is de vertaling van Harrington zeer interessant. Ik zie op zijn website dat hij van plan is een boek te schrijven over de filosofie van Cheng Yi, misschien omdat dat aspekt ontbreekt in zijn inleiding. Tot ziens, Thomas
Dag Thomas, juist dat Harrington altijd hetzelfde vertaalwoord gebruikt voor 1 Chinese begrip is precies dat waar veel sinologen over struikelen: de Chinese geschreven taal is niet zo strak, en juist door altijd hetzelfde woord te kiezen kan het zijn dat je bepaalde nuances mist die de auteur bedoeld had. Ik snap Adler’s punten van kritiek wel, juist omdat hij een groot kenner is op het gebied van Cheng Yi’s werk en kennis heeft de de geschreven taal – twee zaken die Harrington ontbeert. Ik vraag me ook af of Harrington Cheng Yi’s toelichting heeft bekeken in het licht van de rest van Cheng Yi’s corpus aan geschriften. Ik denk dat je dat altijd moet doen, om te begrijpen wat de auteur nu precies bedoelt met bepaalde ‘vaktermen’.
Dag Harmen, ik heb een nieuwe “review” van Harrington’s Cheng Yi komentaar gevonden, veel positiever dan Adler’s : https://www.cuhk.edu.hk/ics/journal/articles/v72p231.pdf
Maar inderdaad, Harrington is strak, met zijn vaste vertaling van de namen van de hexa- et trigramen. Beste groeten. Thomas (Parijs)
De link die je geeft klopt niet, maar ik denk dat je doelt op de review van Tze-Ki Hon: https://www.cuhk.edu.hk/ics/journal/articles/v72p237.pdf . Hon benadert Harrington’s werk meer filosofisch, terwijl Adler het meer ’technisch’ benadert, of een en ander wel correct is vertaald. Gezien Adler’s opmerkingen zal ik zelf wel altijd het Chinese origineel ernaast houden. Ook Hon stipt een paar vertaalkronkels aan die het noodzakelijk maken om niet op deze ene vertaling te vertrouwen, maar bij voorkeur uit te gaan van de Chinese bron zelf.